Μέγας Αρχιδιάκονος Μάξιμος: Ἡ Γέννησις τοῦ Κυρίου γεγονός ἐσχάτης πτωχείας ἐξ ἀγάπης πολλῆς

Ομιλία του Μεγάλου Αρχιδιακόνου Μαξίμου 

κατά την Πατριαρχική Χοροστασία στον Ι. Ναό Αγίου Νικολάου Νεοχωρίου 

την Κυριακή προ της Χριστού Γεννήσεως (22-12-2013)

«Βηθλεέμ ἑτοιμάζου, εὐτρεπιζέσθω ἡ φάτνη 

ἡ ἀλήθεια ἦλθεν ἡ σκιά παρέδραμε....» 

Μετανεωτερικότης-Ἀλήθεια καί Οἰκονομία 

Παναγιώτατε Πάτερ καί Δέσποτα, 

Ἀγαπητοί μου ἀδελφοί, 

Εὑρισκόμεθα εἰς τήν περίοδον πρό τῆς μεγάλης ἑορτῆς τῶν Χριστουγέννων καί ὁ ὑμνωδός τῆς ἀκολουθίας τῶν Μ. Ὡρῶν ὁμιλεῖ περί τοῦ ἐρχομοῦ τῆς ἀληθείας εἰς τόν κόσμον. Κατά τό χριστιανικόν δόγμα καί τήν πίστιν τῆς Ἐκκλησίας ὁ Χριστός εἶναι ἡ ἐνυπόστατος αἰώνιος ἀλήθεια «Ἐγώ εἰμι ἡ ἀλήθεια», εἶπεν ὁ Κύριος. Διά τόν μέσον ἄνθρωπον ἡ ἔννοια τῆς ἀληθείας παραπέμπει συνειρμικῶς εἰς μίαν ἀντικειμενικήν ἀξίαν καί ἀρχήν, μή ἐπιδεχομένην ἀμφισβήτησιν. Ταυτίζεται μέ τό ἀπόλυτον, εἶναι δηλαδή ἀπόλυτον μέγεθος. Καί ὁ Κύριος, ἡ ἐνσάρκωσις τῆς ἀληθείας, ἐκήρυξε περί τῆς ἀληθείας καί τῆς κατ’ἀλήθειαν ζωῆς. Καί τό ἐρώτημα τίθεται ἐνώπιον ἡμῶν: Ἦλθεν ὁ Κύριος ὡς διδάσκαλος καί φιλόσοφος νά κηρύξῃ μίαν ἀντικειμενικήν ἀλήθειαν, τῆς ὁποίας τό κῦρος οὐδείς δύναται νά ἀμφισβητήσῃ; Ἴδρυσεν ὁ Κύριος μίαν Ἐκκλησίαν, ἕνα ἀντικειμενικόν θεσμόν, τοῦ ὁποίου τά δόγματα, δηλαδή τήν ἀλήθειαν καί τάς ἀρχάς οὐδείς ἐκ τῶν μελῶν του δύναται νά ἀμφισβητήσῃ; 

Ἡ πλειονότης θεωρεῖ ὅτι ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία εἶναι θεσμικόν καθίδρυμα μέ δόγματα, τά ὁποῖα ἕκαστος πιστός ὀφείλει ν’ἀποδεχθῇ, οὕτως ὥστε νά δύναται νά ἀποκαλῆται μέλος του καί νά κερδίσῃ τήν αἰώνιον ζωήν. Ἡ ἀντίληψις ὅμως αὕτη εἶναι μία ὑπεραπλούστευσις τοῦ γεγονότος τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ Ἐκκλησία εἶναι γεγονός- συνάντησις καί σχέσις μετά τοῦ Θεοῦ Πατρός διά τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι. Δέν εἶναι μία ἐπιβαλλομένη εἰς ἡμᾶς πραγματικότης εἰς τήν ὁποίαν ὀφείλομεν νά ὑποταχθῶμεν ὡς δοῦλοι. Εἰς τήν Ἐκκλησίαν, ἡ ἀλήθεια κοινωνεῖται ἐν ἀγάπῃ καί ἐλευθερίᾳ. Κατά τήν θείαν εὐχαριστίαν, ἅπαντες ἀποτελοῦμεν καί ἐπανιδρύομεν ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι τήν Ἐκκλησίαν, ὡς νά μήν ὑπῆρξεν. Ἱστορία, θεσμός, θεσμικά στοιχεῖα τῆς ζωῆς τῆς Ἐκκλησίας, ὡς ἡ Γραφή καί τά δόγματα, κατανοοῦνται ἐντός τῆς εὐχαριστιακῆς ζωῆς, οὐχί μόνον ὡς δεδομένον καί ἀντικειμενικόν γεγονός, τό ὁποῖον παρατείνεται εἰς τούς αἰῶνας, ἀλλ’ὡς γεγονός πραγματοποιούμενον συνεχῶς διά τῆς ἐπισκέψεως τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καί δι’αὐτοῦ φανέρωσις τῆς ἐν Χριστῷ ζωῆς, γεγονός τό ὁποῖον κατακτᾶται δι΄ἀγάπης-σχέσεως- καί ἐλευθερίας. «Μακάριοι οἱ μή ἰδόντες καί πιστεύσαντες». Ὁ λόγος οὗτος εἶναι κατ’οὐσίαν ἀμφισβήτησις μιᾶς ἀντικειμενικῆς «ἄνωθεν» πίστεως, τήν ὁποίαν ὁ ἀναστάς Κύριος ἐστηλίτευσε κατά τόν διάλογον μετά τοῦ ἀπίστου Θωμᾶ. 

Καί τό δίλημμα τίθεται ἐνώπιον ἡμῶν: Εἶναι ἡ ἀλήθεια γεγονός ἐλευθερίας ἤ δουλείας εἰς ἄνωθεν «θεῖον» θεσμόν καί «θεῖα» δόγματα; 

Βεβαίως δι’ ἕνα μέσον πιστόν τῆς Δύσεως-ρωμαιοκαθολικόν ἤ προτεστάντην- ἡ παπική αὐθεντία διά τόν πρῶτον καί ἡ Βίβλος διά τόν δεύτερον εἶναι ἐξ ἀντικειμένου αὐθεντικαί ἀλήθειαι. Τοιοῦτος ὅμως ἐννοιολογικός προσδιορισμός τῆς ἀλήθειας δέν εἶναι ἀποδεκτός ὑπό τοῦ συγχρόνου μετανεωτερικοῦ πολιτισμοῦ. Ἡ μετανεωτερικότης ἀμφισβητεῖ πᾶσαν ἔννοιαν αὐθεντίας καί ἀπολύτων ἀληθειῶν καί τείνει πρός ἕνα θρησκευτικόν πλουραρισμόν καί συγκρητισμόν. Ὁ τύπος τῆς μετανεωτερικῆς θρηκευτικότητος χαρακτηρίζεται ἀπό ἀμφισβήτησιν εἰς τά παραδεδομένα, τά θέσμια καί εἰς τήν χειραγώγησιν τῆς θεσμικῆς Ἐκκλησίας. Κυριαρχεῖ ἡ σχετικότης καί ἀπορρίπτεται ὁ δογματισμός.

Κατά τήν ὀρθόδοξον πίστιν καί ζωήν ἡ ἀλήθεια εἶναι ἡ ἀγάπη ἡ συμμετοχή ἑκάστου πιστοῦ εἰς τήν ζωήν τῆς ἀγάπης καί τῆς ἐλευθερίας τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ. Ὁ μετανεωτερικός πολιτισμός ἐπίσης ἐνθαρρύνει τόν διάλογον καί τήν ἔκφρασιν τῆς ἀτομικῆς ἀπόψεως ἐπί παντός θέματος. 

Τό ὀρθόδοξον ἦθος εἶναι ἀπαύγασμα τῆς διαλογικῆς ἀγάπης τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ καί συνεπῶς νομιμοποεῖται θεολογικῶς ἡ διεξαγωγή διαλόγων μετ’ ἄλλων θρησκειῶν ἄνευ συγκρητισμοῦ, ἐν ἀγάπῃ βεβαίως καί σεβασμῷ πρός τό διαφορετικόν καί τήν ἑτερότητα, πρός ἀνταλλαγήν ἀπόψεων καί ἐξεύρεσιν λύσεων ἐπί θεμάτων ἀπασχολούντων τόν σύγχρονον ἄνθρωπον. 

Ἐνώπιον μιᾶς ἐν γένει ἀσαφείας τῶν πάντων, τοῦ ἀχαλινώτου καπιταλισμοῦ, τοῦ θρησκευτικοῦ συγκρητισμοῦ καί τῆς σχετικοποιήσεως τῶν πάντων, τά ὁποῖα πρεσβεύει ἡ μετανεωτερικότης, ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία καί θεολογία δέν πρέπει νά ἐνδώσῃ εἰς τόν πειρασμόν τοῦ φανατισμοῦ καί τῆς μετατροπῆς τῆς πίστεως εἰς ἰδεολογίαν μέ ἐθνικιστικόν προσανατολισμόν. Ὀφείλει νά διαλέγεται μέ φρόνησιν, μέ κριτικόν καί ἐποικοδομητικόν τρόπον καί νά ἐνσαρκώνῃ τό ἦθος τῆς σχέσεως καί ἀγάπης καί ἐλευθερίας νά ἀληθεύῃ ἐν ἀγάπῃ «ἀνεχομένη ἀλλήλων ἐν ἀγάπῃ». 

Εὑρισκόμεθα εἰς μίαν κρίσιμον καμπήν τοῦ ἀνθρωπίνου πολιτισμοῦ, ὁ ὁποῖος ἀρχίζει νά εἰσέρχηται εἰς μίαν ἐποχήν μετά-μετανεωτερικότητος, τῆς ὁποίας τά γνωρίσματα δέν δυνάμεθα νά περιγράψωμεν ἐπακριβῶς, πλήν ὅμως εἶναι ἐμφανές τό γεγονός ὅτι ὁ μετανεωτερικός πολιτισμός ἀνέπτυξε τήν θεωρίαν τοῦ ἀκράτου καταναλωτισμοῦ καί τῆς συναφοῦς πρός αὐτόν κεφαλαιοκρατίας καί ἄνευ ὁρίων κερδοσκοπίας τῶν διεθνῶν οἰκονομικῶν ἀγορῶν καί συστημάτων. Ὁ καπιταλισμός κυριαρχεῖ εἰς ὅλας τάς φάσεις τῆς ζωῆς καί οὐδείς δύναται νά ἐναντιωθῇ εἰς τοῦτο. Ἐάν εἰς τό παρελθόν ἡ πολιτική πρᾶξις καί ἐνέργεια καθώριζε τήν οἰκονομίαν, ἐπ’ὠφελείᾳ καί ἀγαθῷ τῆς κοινωνίας, κατά τήν παροῦσαν χρονικήν περίοδον ἡ οἰκονομία μέ τήν μορφήν τῆς κεφαλαιοκρατίας, τοῦ καπιταλισμοῦ, καί τῆς κερδοσκοπίας καταλύουν κοινωνίας καί εἶναι ἐν πολλοῖς τό καθοριστικόν κριτήριον τῆς πολιτικῆς πράξεως καί ζωῆς. Κυριαρχεῖ ὁ ἀτομικός προσπορισμός τοῦ κέρδους καί ἡ εὐτυχία τοῦ ἀτόμου διά τῆς καταναλώσεως ἀγαθῶν. Εἰς πολλάς μάλιστα περιπτώσεις καί ἡ γνῶσις καθώς καί ἡ ἐκπαίδευσις καθίστανται συνώνυμος πρός τούς σοφιστάς, δηλαδή συνώνυμος πρός τό κέρδος καί δέν ἀποτελοῦν πηγή μαθήσεως καί κριτικῆς. 

Παναγιώτατε Πάτερ Δέσποτα, 

Ἐνώπιον μιᾶς τοιαύτης καταστάσεως ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία δέον νά ἀντιτάξῃ, μέ προφητικήν ἐγρήγορσιν τήν θεολογίαν τοῦ προσώπου, τῆς σχέσεως καί τῆς ἀγαπητικῆς κενώσεως, τῆς κατά τόν Ἐφραίμ τόν Σῦρον καύσεως ὑπέρ τῆς ἀγάπης τῶν ἀνθρώπων, θεολογίαν, ἡ ὁποία δέν πρέπει νά παραμείνῃ ἀνενεργός καί ἄχρονος, ἐνασχόλησις μόνον ἀκαδημαϊκή, ἐπιτείνουσα περισσότερον μίαν κατανόησιν τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, ὡς χώρου ἀναπληρώσεως τῶν πνευματικῶν καί ψυχολογικῶν ἀναγκῶν, δηλαδή τρόπον τινά μία ἐναλλακτική θρησκεία ἀνατολικοῦ τύπου-(γκουρού).

Ἡ εὐαισθησία τῆς Ἐκκλησίας δέν δύναται νά περιορίζηται μόνον εἰς ἐκδηλώσεις φιλανθρωπικῆς δραστηριότητος, ἀλλά εἰς οὐσιαστικήν κριτικήν τῶν κοινωνικῶν καί οἰκονομικῶν δομῶν, αἱ ὁποῖαι ἐν πολλοῖς στηρίζονται ἐπί τοῦ καπιταλισμοῦ, ὁ ὁποῖος παρατηρεῖται ἐνίοτε καί εἰς τόν ἐκκλησιαστικόν χῶρον, δηλαδή ὡς ἐκκλησιαστικός καπιταλισμός. Ὡς ἐπεσημάνθη εὐστόχως, κυριαρχεῖ μόνον ἡ λογιστική κατανόησις τῆς οἰκονομίας, ἀπουσιάζει δέ μία ἐξ ἀρχῆς ἄλλη λογική κατανοήσεως αὐτῆς καί τῆς λειτουργίας τοῦ οἰκονομικοῦ συστήματος.

Ἡ Γέννησις τοῦ Κυρίου, δηλαδή τοῦ γεγονότος τῆς ἐσχάτης πτωχείας ἐξ ἀγάπης πολλῆς πρός τόν πεπτωκότα καί ἁμαρτωλόν ἄνθρωπον εἶναι μία ἐπίκαιρος ὑπόμνησις διά πάντας ἡμᾶς. 

Καλά καί εὐλογημένα Χριστούγεννα!